Slimme meters
De Europese Unie heeft zich tot doel gesteld dat in 2020 80% van de Europese huishoudens een slimme meter heeft (mits het installeren van deze meters een positief economisch effect heeft). In Nederland worden momenteel steeds meer slimme meters geïnstalleerd.
'Domme' meters
Klassieke elektriciteits- en gasmeters hebben een simpele teller waarop af te lezen valt wat het verbruik in kilowattuur (kWh), of kubieke meter gas is sinds de installatie van de meter. Deze manier van meten is prima geschikt om energie mee af te rekenen waarbij een vaste prijs per kWh of m$^3$ gerekend wordt. Domme meters kennen de volgende beperkingen:• De dynamiek in verbruik - het verloop van het energiegebruik - is alleen te bepalen door telkens op de meter te kijken
• Flexibele stroomtarieven, buiten piek-dal tarieven, zijn niet mogelijk
• De teller telt terug als er meer stroom binnenhuis wordt opgewekt dan gebruikt (dit heet 'salderen') – zodat daadwerkelijk gebruik en levering niet meer te onderscheiden zijn.
• Domme meters bieden nauwelijks inzicht in welke apparaten hoe veel energie gebruiken.
Wat is er slim aan slimme meters?
Slimme meters registreren voor een bepaalde tijdseenheid (bijvoorbeeld elk kwartier) hoe veel energie er verbruikt wordt. Hiermee kunnen consumenten, en ieder ander die beschikt over deze gegevens, inzicht krijgen in wat er precies wanneer verbruikt wordt. Ook wordt het mogelijk om voor verschillende tijden van de dag verschillende tarieven te rekenen. Veel slimme meters hebben ook de mogelijkheid om het stroomverbruik door te sturen naar derde partijen, zoals de netbeheerder, die diensten zoals online overzichten kunnen leveren.Slimme meters zijn veelal apparaten die stroom- en gasverbruik niet alleen in detail registreren, maar die gegevens ook doorsturen. Dit laatste aspect is problematisch vanwege de privacyaspecten (zie meer hieronder). Het is daarbij belangrijk om te weten dat er ook alternatieve systemen ontwikkeld zijn. Deze zijn in staat om een variabele prijs af te rekenen, zonder dat het daarbij nodig is gedetailleerde verbruiksgegevens door te sturen: de verrekening wordt gedaan binnen de slimme meter en alleen de geaggregeerde gegevens worden gedeeld met de buitenwereld. Met de slimme meter kunnen tariferingsprikkels ingezet worden die het verbruikspatroon van de consument kunnen beïnvloeden. Daardoor kan het piekverbruik worden verminderd, waardoor er minder piekvermogen en daarmee productiecapaciteit nodig is om in de behoefte aan energie te voorzien.
Er zijn binnen Europa grote verschillen in de introductie van slimme meters. Zo is in Italië de landelijke uitrol van slimme meters al sinds 2007 een feit. Vooralsnog vindt het werken met flexibele stroomprijzen slechts op experimentele basis plaats in Nederland in pilotprojecten waar een beperkt aantal huishoudens aan meedoet. Tussen januari 2012 en december 2013 vond er een kleinschalige uitrol van slimme meters plaats bij nieuwbouw- en renovatieprojecten. Op basis van de bevindingen van deze uitrol bij circa 500.000 huishoudens wordt gekeken hoe de definitieve uitrol tot 2020 vorm moet krijgen.
Huidige regelgeving: vereisten aan slimme meters in Nederland
In 2007 is een Nederlandse Technische Afspraak (NTA 8130) tot stand gekomen waarin de basisfuncties voor de meetinrichting zijn vastgelegd. Deze is uitgebreid met verschillende versies van de "Dutch Smart Meter Requirements" (DSMR, de laatste versie is van april 2011, een nieuwe versie is in de maak). Dit is een gedetailleerde standaard voor slimme meters op basis van wetgeving en de NTA 8130.De overheid stelt de eisen aan slimme meters over meten, signaleren en communiceren:
Meten
Slimme meters moeten op afstand afgenomen en aan het net teruggeleverde energie kunnen uitlezen. Daarmee wordt gezorgd voor:• Verbetering inzicht afnemer in actuele energieverbruik en kosten
• Faciliteren operationele taakuitvoering netbeheerder
• Ondersteuning van bepaalde betalingsmethoden zoals prepaid – slimme meters met een schakelfunctie en/of prepaid worden getolereerd, maar zijn geen vereiste
Signaleren
Slimme meters moeten op afstand de kwaliteit van de stroomlevering signaleren. Daarmee wordt gezorgd voor:• Verbetering operationele bedrijfsvoering netbeheerder
• Detectie van lekkages of fraude (behalve dat fraude vaak voor de meter plaatsvindt)
• Detectie van leveringsfluctuaties, onderbrekingen en schakeleffecten
Communicatie
Slimme meters moeten online interactie toestaan tussen afnemers en leveranciers. Daarmee wordt gezorgd voor:• De mogelijkheid om online innovatieve producten en diensten aan te kunnen bieden (energiebesparingsadviezen, bijzondere tarieven voor bepaalde uren)
• De mogelijkheid voor afnemers om realtime te reageren op markt/product/prijsontwikkelingen van leveranciers
Voordelen van slimme meters
Er zijn verschillende redenen die de Europese en Nederlandse beleidsmakers hiervoor noemen.Integratie van duurzame energie
Een belangrijke reden voor de installatie van slimme meters is het kunnen integreren van wind- en zonne-energie in het elektriciteitsnetwerk. Deze duurzame bronnen zijn beperkt beschikbaar: alleen als de wind waait of de zon schijnt. Omdat het opslaan van elektriciteit op grote schaal met de huidige stand van de techniek veel te duur is, moet deze energie grotendeels direct verbruikt worden. Daarom is het idee dat het verbruik aan het aanbod aangepast wordt, in plaats van andersom, zoals in het huidige elektriciteitsnet grotendeels het geval is. Dit kan onder andere worden bereikt via een flexibele prijs, waarbij de stroom duurder is bij een klein aanbod (bijvoorbeeld 's nachts als het windstil is), en de stroom goedkoper is bij een groot aanbod. Deze zogenaamde demand response zou ervoor kunnen zorgen dat huishoudens hun energieverbruik beter afstemmen op de beschikbaarheid. Dit heeft bovendien als gevolg dat de netbeheerders beter inzicht krijgen in op welke plekken het elektriciteitsnetwerk verzwaard zou moeten worden.Variabele prijs voor zelf opgewekte elektriciteit
Naast het consumeren van stroom wekken huishoudens ook steeds meer zonne- en windenergie zelf op. Als mensen meer stroom opwekken dan ze zelf gebruiken, leveren ze dit terug aan het netwerk en krijgen ze daarvoor betaald. Slimme meters maken het mogelijk dit tegen een flexibele prijs te doen, net als grotere stroomproducenten. Dit is anders dan het 'salderen' van een domme meter, waar de elektriciteitsteller terugloopt.Naast het mogelijk maken van grootschalige integratie van duurzame energie, zou dit ook goed zijn voor het creëren van een (nieuwe) vrije markt. Dit laatste is iets waar de Europese Unie veel belang aan hecht.
Inzicht in energieverbruik en gedragsverandering
Een andere belangrijke reden die veel genoemd voor het invoeren van slimme meters is dat consumenten meer inzicht krijgen in hun eigen energieverbruik. Door per tijdseenheid te zien wat je aan gas en elektriciteit verbruikt, kan je bijvoorbeeld zien hoe veel gas een douche kost, of hoe veel de stroom het opwarmen van een pizza met je elektrische oven kost. Bij een flexibel tarief komt daar het inzicht bij hoe veel stroom op dat moment eigenlijk kostte. Men hoopt dat door dit inzicht te vergroten mensen hun gedrag zullen veranderen, en daardoor hun energieverbruik zullen verplaatsten naar de momenten waarop dat duurzaam opgewekt kan worden en/of goedkoper is. Het is echter nog onduidelijk hoe gevoelig mensen zijn voor dit soort prijssignalen, en dus ook hoe zinvol dergelijke system nu precies zijn.Belangrijkste nadeel van slimme meters: privacy
Er zit echter ook een keerzijde aan de introductie van slimme meters. Gedetailleerde informatie over wat een huishouden verbruikt op welk moment geeft de mogelijkheid om allerlei persoonlijke dingen over iemand te weten te komen. Als de metingen bijvoorbeeld elke halve seconde gedaan worden, is het theoretisch mogelijk om te bepalen naar welk tv-programma er in dat huishouden gekeken wordt. Echter ook als de tijdsinterval veel groter is, zijn nog altijd zaken vast te stellen zoals wanneer mensen op vakantie zijn.In andere landen, onder andere de Verenigde Staten, wordt de straling van de communicatieverbinding van de slimme meter als een probleem gezien. Nederlandse consumenten lijken dit een minder belangrijk nadeel te vinden, temeer dat de bijdrage van slimme meters niet groter is dan die van mobiele telefoons of wifi-netwerken, en dat sommige meters ook gebruik maken van communicatie via elektriciteitskabels (PLC oftewel Power Line Communication).
Ervaring met slimme meters in Nederland
Privacyproblemen zijn in Nederland de reden geweest voor de Eerste Kamer om in 2009 niet in te stemmen met een wetsvoorstel dat verplichte uitrol van slimme meters in heel Nederland regelde. Problemen met het wetsvoorstel waren onder meer dat het stroomerbruik per kwartier van huishoudens doorgestuurd moest worden aan de netbeheerder, die het ook aan andere partijen zoals de energieproducenten moest doorgeven. Het was niet duidelijk wie precies toegang zouden hebben tot die gegevens, en voor welk doel deze gegenens precies gebruikt mochten worden. Volgens onderzoek van de Universiteit Tilburg was onder meer het ontbreken van dit doel, gecombineerd met het verplichte karakter, reden om te concluderen dat het wetsvoorstel in strijd was met het recht op privacy zoals geformuleerd in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM).Uiteindelijk is in 2011 door de Eerste Kamer wel ingestemd met een gewijzigde versie van het wetsvoorstel. Dit voorstel geeft mensen de keuze om slimme meters te weigeren, en ook als mensen een slimme meter installeren hebben ze de mogelijkheid om de verzamende gegevens voor zichzelf te houden.
Laatste wijziging: 12-01-2024
Deze publicatie valt onder een Creative Commons licentie. Zie hiervoor het colofon.
Deze publicatie valt onder een Creative Commons licentie. Zie hiervoor het colofon.
