DSM

DSM ging in 1902 van start als staatsmijnbouwbedrijf: Nederlandse Staatsmijnen (Dutch State Mines), opgericht om de ondergrondse steenkoolreserves in Zuid-Limburg te exploiteren. De eerste kolenmijn was de Staatsmijn Wilhelmina, die in 1906 kolen begon te leveren. In 1913 volgden de Staatsmijnen Emma en Hendrik, en in 1926 Staatsmijn Maurits. De Staatsmijnen produceerden ook cokes in cokesfabrieken Emma (1919) en Maurits (1929). Als bijproduct van de cokesfabriek (waar gemalen steenkool droog wordt vergast bij circa 1000$^o$C in een zuurstofvrije atmosfeer) ontstaat cokesovengas: een mengsel van voornamelijk methaan en waterstof, ontstaan door het kraken van de hogere koolwaterstoffen in steenkool (het gas bevat echter veel verontreinigingen, zoals benzeen, teer, waterstofsulfide en ammoniak). Dat leidde in 1928 tot de oprichting van een eigen gasdistributiebedrijf. In 1927 startte het bedrijf ook met de bouw van een kunstmestfabriek: het stikstofbindingsbedrijf SBB voor de productie van ammoniak (uit stikstof en waterstof met het Haber-Boschproces) en nitraatkunstmest. De oude cokesfabrieken Emma en Maurits worden resp. in 1945 en 1954 gesloten, en in 1954 wordt een nieuwe cokesfabriek Emma II in gebruik genomen.

De stikstofbindingsfabriek kan gezien worden als de eerste stap in een proces van diversificatie en transformatie, waarin DSM van een mijnbouwbedrijf eerst veranderde in een petrochemisch bedrijf, dat inmiddels volledig getransformeerd is naar een bedrijf dat specialiteitenchemicaliën en -materialen produceert. Tegenwoordig heeft de naam DSM niets meer met “Dutch State Mines” te maken: de laatste Limburgse steenkoolmijn werd in 1973 gesloten. De Nederlandse steenkoolwinning kon onmogelijk concurreren met andere landen waar kolen in dagbouw worden gedolven en door de gasvondst in Slochteren was er geen behoefte meer aan kolen als energiedrager. De Nederlandse Staat verkocht in 1996 haar laatste aandelen DSM, als uiterste consequentie van de verzelfstandiging van DSM in 1967.

In 1952 startte DSM met de productie van caprolactam, een bouwsteen voor nylon 6. In 1959 werd de eerste hoge druk polyetheenfabriek in productie genomen, en in 1963 de eerste naftakraker. Naast de petrochemische ontwikkelingen, bleef DSM actief op het gebied van kunstmest; in 1956 werd de productie van ureum (kunstmest) gestart. In 1964 begon DSM met de productie van melamine, grondstof voor melamineharsen en –coatings. In de jaren 70' wordt het productiepalet uitgebreid met het co-polymeer acrylonitril-butadieen-styreen (ABS, een thermoplastische rubber) en polypropeen (PP).

De laatste decennia van de vorige eeuw zijn een periode van grote overnames en ingrijpende herstructurering. DSM start met de productie van aspartaam (1988), een kunstmatige zoetstof, en met de productie van stanyl (een high performance polyamide) en dyneema (een supersterke kunststofvezel op basis van polyetheen). Nieuwe overnames in de late jaren 1990 richten zich vooral op de fijnchemie (Bristol-Myers Squibb, 1993) en de farmacie (Gist-Brocades, 1998). De petrochemische bulkchemie wordt in 2002 afgestoten met de overdracht aan SABIC. De ontwikkeling naar een steeds hoogwaardiger productenpalet wordt in de eenentwintigste eeuw krachtig voortgezet met onder meer de overname van het Amerikaanse Catalytica Pharmaceuticals in 2000, de vitaminen- en fijnchemicaliëndivisie van het Zwitserse Roche in 2003, en de voedingsenzymen en – technologie van het Amerikaanse Verenium in 2012. De productie van aspartaam wordt in 2008 gestopt. In 2008 doet DSM alle bulkchemicaliënactiviteiten in de verkoop; alleen caprolactam en acrylonitril worden behouden. In 2010 worden DSM Agro, Melamine en Elastomeren verkocht.

Inmiddels is DSM een bedrijf dat gespecialiseerd is in voedings- en gezondheidsproducten en in hoogwaardige materialen voor bijzondere toepassingen. Alleen de naam herinnert nog aan de ontstaansgeschiedenis van het bedrijf als Dutch State Mines.

Deze pagina is onder meer gebaseerd op Schot et al. 2000, Van Rooij 2007, DSM 2024^w, Wikipedia 2024a^w, Wikipedia 2021a^w, Wikipedia 2023^w, Wikipedia 2023b^w, en Wikipedia 2023c^w.

Bronnen

DSM 2024^w, DSM - Geschiedenis, laatst geraadpleegd 11 januari 2024
Schot et al. 2000, J.W. Schot, H.W. Lintsen en A. Rip (2000). Techniek in Nederland in de twintigste eeuw. Deel II. Delfstoffen, Energie, Chemie. Stichting Historie der Techniek, Walburg Pers, Zutphen.
Van Rooij 2007, A. van Rooij (2007). The Company that changed itself: R&D and the transformations of DSM. Amsterdam University Press.
Wikipedia 2021a^w, Wikipedia - Caprolactam, laatst geraadpleegd 11 januari 2024
Wikipedia 2023^w, Wikipedia - Ureum, laatst geraadpleegd 11 januari 2024
Wikipedia 2023b^w, Wikipedia - Melamine, laatst geraadpleegd 11 januari 2024
Wikipedia 2023c^w, Wikipedia - Aspartaam, laatst geraadpleegd 11 januari 2024
Wikipedia 2024a^w, Wikipedia - Koninklijke DSM NV, laatst geraadpleegd 11 januari 2024