Beschikbaarheid van zoet water

De hoeveelheid neerslag en de variatie daarin door de jaren en seizoenen heen kan sterk verschillen. Daarnaast kan uit de wereldwijde grote waterkringloop worden opgemaakt dat zoet water betrokken moet worden uit een systeem waarin jaarlijks zo'n 40.000 km³ circuleert van oceanen naar land en weer terug. Is deze gigantische hoeveelheid voldoende om te voorzien in de behoefte aan zoet water?

De runoff is niet gelijkmatig in de tijd. Overvloedige neerslag, of het smeltwater uit berggebieden in het voorjaar, moet simpelweg snel naar zee afgevoerd worden om overstromingen te voorkomen. Slechts een gedeelte blijft voor langere tijd beschikbaar in natuurlijke zoetwaterbekkens (brede rivierbeddingen in delta's en meren) of is aanwezig (stroomt voorbij) juist als het nodig is. De mens houdt ook een klein gedeelte vast in kunstmatige zoetwaterbekkens, waarmee de beschikbaarheid van zoet water voor drogere jaargetijden zekerder wordt gesteld. Overal ter wereld hebben mensen dit soort systemen ontwikkeld. In Spanje zijn bijvoorbeeld veel stuwdammen aangelegd om zo in de achterliggende rivierdalen stuwmeren te creëren. Daarnaast zijn waterkrachtcentrales opgenomen in de dammen. Met deze zoetwaterbekkens kan Spanje de doorgaans zeer droge en hete zomers overbruggen. Wereldwijd is het effect van stuwdammen op runoff substantieel. In Nederland fungeren het IJsselmeer en de afgesloten zeearmen in het deltagebied van Zuid-Holland en Zeeland als zoetwaterspaarbekken. Met name de land- en tuinbouw moet in het voorjaar en de zomer altijd de beschikking hebben over voldoende zoet water. De spaarbekkens dienen voldoende water te bevatten om (langdurige) periodes zonder neerslag te kunnen overbruggen, zodat begieten (tuinbouw) en irrigatie (landbouw) mogelijk is en de gewassen niet verloren gaan.

De stabiele runoff wordt weliswaar overal ter wereld gevonden (de grootte van de runoff-stromen is afhankelijk van de klimaatzone en lokale fysisch-geografische kenmerken), maar ca. een derde van de wereldwijde stabiele runoff loopt door onbewoonde gebieden. De totale hoeveelheid stabiele runoff door bewoonde gebieden bedroeg in 2000 ca. 9.500 km³ (McKinney et al. (2007)).

Ten slotte is een deel van dit water (te) sterk vervuild om gebruikt te kunnen worden. Er kunnen twee typen vervuiling worden onderscheiden:
• chemische watervervuiling door lozing van industrieel afvalwater. Onder meer de pulp & paper-industrie heeft in de eerste driekwart van de 20^e eeuw een slechte reputatie opgebouwd; voor de productie van papier maakte men in die tijd op grote schaal gebruik van chloorhoudende chemicaliën en de restproducten werden ongezuiverd geloosd met het vele water dat deze fabrieken gebruikten. Langs de Rijn, de grootste rivier van Europa, hebben de Franse kalimijnen, de Zwitserse farmaceutische industrie en de Duitse chemische industrie in dezelfde tijd een slechte naam opgebouwd. Overal ter wereld veroorzaakten grote en kleine metaalbedrijven, leerlooierijen etc. waterverontreining met looistoffen, zuren en giftige metalen. In veel industrielanden keerde vanaf eind jaren '70 echter het tij en werd mede onder druk van de bevolking strengere milieu- en waterwetgeving ontwikkeld waarmee de lozingen aan banden werden gelegd. De genoemde industrieën ontwikkelden veelal nieuwe, schonere processen.
• biologische watervervuiling door lozing van rioolwater. Op veel plaatsen in de wereld hebben (wereld)steden (nog) geen rioolwaterzuiveringsinstallaties of beschikken ze slechts over installaties met beperkt zuiveringsrendement waardoor rivier- en zeewater vervuild wordt. Als de belasting de natuurlijke draagkracht (carrying capacity) te boven gaat, raakt het watersysteem blijvend vervuild doordat het ecosysteem te gronde gaat en natuurlijke zuivering niet meer plaatsvindt.

Bronnen

McKinney et al. (2007), McKinney, M.L., Schoch, R.M., Yonavjak, L. (2207). Environmental Science: Systems and Solutions, 4th Ed., Jones and Bartlett Publishers, Inc.