Watergebruik

Wereldwijd leidt watergebruik tot problemen: er zijn grote gebieden die te kampen hebben met droogte en watertekort en op veel plaatsen is watervervuiling een ernstig, acuut probleem.

Er kunnen verschillende vormen van watergebruik (en -teruggave) onderscheiden worden:
1) onttrekken zonder impact
• kwantiteit: gebruik en retour naar hydrologische kringloop
• kwaliteit: bij retour grotendeels hetzelfde
• voorbeeld: koelwater, kleinschalig gebruik rivierwater
• kenmerk: natuurlijke functies van het deel van de waterkringloop waarop is aangesloten blijven grotendeels onaangetast

2) onttrekken met impact
• kwantiteit: gebruik en retour naar hydrologische kringloop
• kwaliteit: bij retour (sterk) verslechterd
• voorbeeld: proceswater van een papierfabriek, watergebruik van een (middel)grote stad
• impact: zowel door onttrekking als teruggave (lozing) komen de functies van het deel van de waterkringloop waarop is aangesloten onder druk te staan

3) (finale) consumptie
• kwantiteit: onttrekking aan hydrologische kringloop, géén of slechts klein deel retour naar de lokale/regionale kringloop
• kwaliteit: als er een gedeelte retour gaat dan is de kwaliteit meestal slecht
• voorbeelden van kleine vervuilde retourstromen: watergebruik kalimijnen in Frankrijk, brijn afkomstig van de glastuinbouw (bij het ontzouten van grondwater met omgekeerde osmose ontstaat een zouter concentraat genaamd 'brijn')
• voorbeelden zonder retour: grond- of oppervlaktewateronttrekking voor irrigatie, gebruik van aquifers in Australië, het verdwijnen van het Aralmeer in Rusland
• impact: natuurlijke functies van water(systemen) kunnen niet (meer) vervuld worden, landbouw en visserij stopt door verdroging, verlaging grondwater, het natuurlijk gevormde systeem verdwijnt of gaat te gronde

De eerste situatie is er een van een kleine gemeenschap die gebruik maakt van natuurlijke hulpbronnen op zodanige schaal en manier dat er geen grote, blijvende of onherstelbare schade ontstaat aan het systeem van waaruit wordt geput.

De tweede situatie is kenmerkend voor economieën met snelle (industriële) ontwikkeling en/of bevolkingsgroei. De onttrekking van water wordt steeds groter, terwijl de effecten van grootschalige onttrekkingen vaak langzaam en later zichtbaar en merkbaar worden. De lozing van afvalwater is eerst lokaal, maar neemt geleidelijk steeds grotere vormen aan. De overlast en gezondheidseffecten van watervervuiling worden eerst voor lief genomen, maar raken steeds meer mensen. De belangen van vervuilers, gebruikers van water, bewoners, werknemers en eigenaars lopen heel vaak uiteen. Het kan gaan om verschillende gemeenschappen aan de loop van een rivier en/of om industriële bedrijven waar de eigenaars, werknemers of aandeelhouders elders wonen en leven. Veelal manifesteren problemen zich in volle hevigheid terwijl wet- en regelgeving en concurrerende technologie nog moet worden ontwikkeld. Na de Tweede Wereldoorlog is in Europa, de Verenigde Staten en Japan veel industrie snel tot ontwikkeling gekomen en zijn steden snel gegroeid. Vanaf de jaren '80 is er veel technologie en wetgeving ontwikkeld om de vervuiling sterk te verminderen en verstoorde watersystemen te revitaliseren. De rivier de Theems is daarvan een goed voorbeeld. In Nederland zijn overal geavanceerde rioolwaterzuiveringsinstallaties geplaatst, industriële afvalwaterzuiveringsinstallaties gebouwd en zijn diverse industriesectoren ingrijpend gesaneerd. Overigens herhaalt de geschetste ontwikkeling zich in de BRIC-landen (Brazilië, Rusland, India, China) en andere landen met sterke economische groei: eerst ongebreidelde ontwikkeling, daarna end-of-pipe en schoonmaken, en ten slotte echt schone technologie en systemen gebruiken.

De derde situatie beschrijft in een notendop de uitdaging in deze 21^e eeuw. Een van de centrale thema's op het 2-jaarlijkse Wereld Water Forum is of we afstevenen op een wereldwijde watercrisis en hoe deze af te wenden. Door de sterke groei van de bevolking en welvaart ontstaat op veel plaatsen in de wereld waterschaarste. Grondwatervoorraden (o.a. in aquifers) die decennia zijn gebruikt, hebben her en der het probleem gemaskeerd, dan wel de noodzaak verkleind om op korte termijn aan oplossingen te werken. Andere watersystemen zijn sterk vervuild geraakt, terwijl overal ter wereld de vraag naar zoet water toeneemt, met name voor de land- en tuinbouw, maar ook voor de industrie en de bevolking.

De afgelopen jaren is er steeds meer aandacht gekomen voor duurzaam watergebruik.